آقای پی: من آقای پی ام و اینجا استودیو چی؟کجا؟چرا؟ است. به پادکست سوالهای یهویی خوش اومدین.
من اینجام که با زبون درازم یه سوال رو از جعبه‌ی سوالهای یهویی بردارم و هوپسی دوپسی جواب آماده است.
بچه‌ها سلام. تونستین جواب سوال یهویی من از قسمت قبل رو پیدا کنین. پرسیده بودم که کی ذره‌بین رو اختراع کرده؟ من و خیلی از بچه‌ها فکر می‌کردیم که دانشمند ایرانی به اسم ابن هیثم ذره بین رو اختراع کرده که البته غلط هم نیست. ابن هیثم دانشمندی بوده که روی فیزیک نور کار می‌کرده و توضیحاتی که اون تو کتابش درباره‌ی نور داده باعث شده ذره‌بین‌های امروزی ساخته بشن. اما رادوین و مامانش یه توضیحی برای من فرستادن که بریم اون رو هم بشنویم.
مامان رادوین: سلام آقای پی وقتتون بخیر من مامان رادوین هستم درباره‌ی سوالی که پرسیده بودین من و رادوین سرچ کردیم. تو ویکیپدیا نوشته بود که ابن هیثم اگه اسمشون رو درست بگم مخترع ذره‌بین بودن ولی این درست نیست. ابن هیثم هم از تجربیات گذشته‌ها استفاده کردن. این چیزی بود که من و رادوین پیدا کردیم.
آقای پی: ممنونم مامان رادوین. که برامون توضیح دادین. منم بعد از توضیح شما رفتم سرچ کردم و دیدم راجر بیکن فیلسوف و دانشمند اروپایی از روی کتاب ابن هیثم تونسته ذره‌بین درست کنه. برای همین واقعا معلوم نیست کی اول اول اول ذره‌بین رو اختراع کرده. ولی به هر حال ابن هیثم نقش بزرگی داشته. آخر این قسمت می‌ریم صدای بچه‌هایی که جواب من رو دادن رو می‌شنویم ولی الآن بریم ببینیم سوال یهویی این قسمت چیه؟ دو درجه به چپ سه درجه به سمت بالا. هدف جعبه سوالهای یهویی. زبون شلاقی به سمت سوالهای یهویی.
رهام: من رهام هستم شهرم از کرمون می خواستم بدونم تابستون بود کی کولر رو اختراع کرد که آدم‌ها گرمشون نمونه؟
آیرانا: سلام من آیرانا هستم تو شهر تهران زندگی می کنم سوالم اینه که کولرگازی چطوری کار می کنه؟
وووهوو چه سوالهای جالبی. بچه‌ها قبل اینکه جواب این سوال رو بدم یه چیز خیلی کوچولو درباره‌ی کلمه‌ی کولر برای بچه‌هایی که خارج از ایران هستن بگم. تو ایران کولر به همین دستگاه‌هایی که تو خونه‌ها هست و هوای خونه رو خنک می‌کنه می‌گن اول اولش این کلمه air cooler یعنی خنک کننده هوا بوده که بعد ایرانیا دیگه اون air اولش رو انداختن و الآن بهش فقط می‌گن کولر. اما توی بعضی کشورهای دیگه به این دستگاه‌های خنک کننده‌ی خونه یا همون air cooler می‌گن یا air conditioner. معمولا توی این کشورها وقتی از کلمه‌ی کولر به تنهایی استفاده کنیم منظورمون اون جعبه‌ها یا باکس‌هایی که یخ می‌ریزیم توش می بریم پیکنیک و یخ رو تا یه مدت زیادی خنک نگه می‌داره.
خب حالا بریم ببینیم کی air conditioner یا همون کولر رو اختراع کرده. قبل از اینکه برق اختراع بشه آدم‌هایی که توی شهرهای گرم زندگی می‌کردن به خصوص توی تابستون‌ها راه‌های مختلفی داشتن برای اینکه بتونن خودشون رو خنک کنند. مثلا مردم مصر باستان شاخه‌های نی یا همون reed wood رو خیس می‌کردن و به پنجره‌های خونه‌هاشون آویزون می‌کردن. بچه‌ها چوب نی به چوب‌های نازک و سبک و تو خالی می‌گن. وقتی مصری‌های نی‌های خیس رو به پنجره می‌زدن هوا که می‌خواسته از پنجره رد بشه باعث بخار شدن آب روی نی‌ها می‌شده و اینجوری هوا خنک‌تر می‌شده. بعضی از مصری‌ها هم توی خونه‌هاشون یه چیزهایی مثل آبشارهای کوچولو درست می‌کردن تا هوا رو خنک کنه.
توی ایران قدیم توی شهرهایی مثل همین کرمانی که رهام ازش سوال فرستاد یا یزد و شهرهای کویری دیگه آدم‌ها برای اینکه تابستون‌ها بتونن گرما رو تحمل کنند یه کار دیگه می‌کردن. اون‌ها توی خونه‌هاشون یه چیزی درست می‌کردن به اسم بادگیر. این بادگیرها ستون‌های توی خالی هستن که از روی پشت بام تا زیر زمین کشیده می‌شد. بالای این بادگیرها باز بود و هوا می‌تونست بره داخلش و بعد منتقل می‌شد طبقه‌های پایین خونه و جایی که بهش آب‌انبار می‌گفتن. اونجا محلی بوده که آب قنات یا آب‌های دیگه وجود داشته و هوا خنک بوده. اینجوری جریان هوای خنک توی خونه می‌گشته و خونه رو خنک می‌کرده. جاهای دیگه‌ی دنیا هم راه‌های مخصوص به خودشون رو داشتن تا اینکه برق اختراع شد و بعد از اون انواع و اقسام وسایلی که با برق کار می‌کردن ساخته شدند. از جمله همین کولرها یا airconditioner های امروزی که شما هم ممکنه تو خونه‌تون داشته باشین. اولین کولر گازی رو یه آقایی به اسم ویلیس کریر توی سال ۱۹۰۲ میلادی توی آمریکا اختراع کرد. اون این کار رو برای یه چاپخونه یعنی جایی که کتاب‌ها رو چاپ می‌کنن اختراع کرد چون برای چاپخونه خیلی مهم بود که هوا خنک باشه و خیلی هم رطوبت نداشته باشه یعنی آب تو هوا نباشه. دستگاهی که کریر درست کرد خیلی بزرگ بود و به درد خونه‌ها نمی‌خورد اما بعدها در سال ۱۹۲۰ دستگاه‌های کوچک‌تر برای خونه‌ها درست کردن. اما کار همه‌شون تقریبا شبیه همه. اگه شما هم تو خونه‌تون کولر گازی دارین احتمالا همینطوری کار می‌کنه. کولرها با پمپ‌هایی که دارن هوای توی خونه رو به درون خودشون می‌کشن و اون رو از بین یه سری لوله و شیار که خیلی خیلی خنکه رد می‌کنن تا هوا هم خنک شه بعد اون رو با فشار دوباره به داخل خونه می‌فرستن. توی اون لوله‌ها و شیارها یه گازهایی هست که اسمشون گازهای فریونیه. این گازها خاصیتشون اینه که خیلی سریع تبدیل به مایع می‌شن و خیلی سریع دوباره تبدیل به گاز می‌شن. وقتی هوای گرم خونه به لوله‌ها و شیارها می‌خوره گرمای خونه باعث می‌شه این گازها از حالت مایع تبدیل به گاز بشن و گرما رو جذب کنند. بعد این گاز از توی یه لوله‌هایی می‌ره بیرون از خونه توی یه دستگاهی که فشار باد زیاد تولید می‌کنه و دوباره این گازها رو خنک می‌کنه تا تبدیل به مایع بشن.. شاید شما هم این دستگاه‌ها رو دیده باشیناگه از جلوش رد شین باد گرم بهتون می‌خوره. وقتی اون گاز مایع شد دوباره بر می‌گرده توی همون لوله‌هایی که توی کولر توی خونه است و اینجوری هی گرما رو از داخل خونه می‌گیره و می‌بره بیرون خونه رها می‌کنه. جالب بود نه؟
حالا اگه گفتین الان وقت چیه؟ آره آره آره وقت سوال یهویی منه. بچه‌ها ما الآن فهیمیدیم که توی شهرهای کویری ایران مردم بادگیر و آب انبار داشتن و آب آب‌انبارها هم از قنات پر می‌شده. شما می‌دونین قنات چیه؟ تا قسمت بعدی وقت دارین که برین ببینین قنات چیه. وقتی هم که فهمیدین برین توی سایت داروگ و از اونجا برای من جواب رو بفرستین. darwagkids.com داروگ هم با دبلیوه.
حالا بریم و ببینیم کدوم یکی از بچه‌ها جواب سوال یهویی من از قسمت قبل رو پیدا کردن.
{صدای بچه‌ها}
آقای پی: بچه‌ها آفرین همه‌تون درست گفتین. یادتون نره که جواب سوال یهویی این قسمت رو هم برام بفرستین. منتظرتونم. این پادکست سوالهای یهوییه پس یهویی خدافظ.